Kronik Stresin Beyindeki Karar Verme Sürecine Etkisi
Kronik stres, beynin karar verme süreçlerini ciddi şekilde etkileyebilir. Son yapılan bir keşif, beynin amigdala adı verilen bölgesindeki nöronların, kronik stres altında karar verme yetisini nasıl değiştirdiğini ve otomatik, alışkanlık temelli davranışların nasıl devreye girdiğini ortaya koyuyor. Bu keşif, bilim insanlarının stresin beyin üzerindeki etkilerini daha derinlemesine anlamalarına olanak sağlıyor.
Sanatçının illüstrasyonu: Beyindeki amigdala bölgesindeki nöronlar, kronik stresin ardından karar verme süreçlerini etkileyen sinyaller gönderir. (Kaynak: Kateryna Kon/Science Photo Library)
Kronik Stres ve Beyindeki Değişiklikler
Kronik stresin beyinde yaptığı değişikliklerin, karar verme süreçlerini nasıl etkilediği uzun zamandır biliniyor. Bu yeni çalışma, bilim insanlarının beynin karar verme sürecine dair iki önemli “düğme” keşfetmelerini sağladı. Bu keşif fareler üzerinde yapılan deneylere dayanıyor ve insanlardaki etkilerini doğrulamak için daha fazla araştırma yapılması gerekiyor. Ancak, bu araştırmalar, stresin beynin bilinçli düşünme ve karar verme süreçlerini nasıl zayıflattığını ve bunun yerine alışkanlık temelli davranışları güçlendirdiğini gösteriyor.
Kronik stres, beynin hem duygusal hem de bilişsel işlevlerini etkileyerek, bireylerin daha az düşünerek, otomatik ve alışkanlık temelli davranışlar sergilemesine neden olur. İnsanlar, stres altında genellikle daha hızlı ve daha az düşünerek kararlar alır. Örneğin, bir kişi stresli bir durumda sigara içmeye veya abur cubur yemeye eğilimli olabilir. Bu tür davranışlar, bilinçli kararlar vermek yerine, eski alışkanlıkların tekrarına dayalıdır.
Alışkanlıklar ve Karar Verme: Neden Alışkanlıklar Öne Çıkıyor?
Araştırmalar, stresli durumlarda insanların genellikle daha önce yaptıkları şeyleri tekrar ettiklerini göstermektedir. Kronik stres altında, beyinde “otomatik pilot” modu aktif hale gelir. Bu, daha önce yapılan alışkanlıkların tekrar edilmesi anlamına gelir. Bu tür davranışlar, düşünmeden yapılan refleksif hareketlerdir ve genellikle amacı olan kararlar yerine alışkanlıklar devreye girer.
Çalışmanın baş yazarı Jacqueline Giovanniello, stresin insan beynini nasıl etkilediğine olan ilgisini üniversite yıllarında, üç farklı iş ve yoğun ders programıyla başa çıkmaya çalışırken keşfetmiş. “Stresli deneyimlerin beyninizi nasıl değiştirdiği beni gerçekten çok ilgilendiriyordu,” diyor Giovanniello. Giovanniello ve ekibi, farelere bir dizi stres faktörü uygulayarak, kronik stresin beynin karar verme yeteneği üzerindeki etkilerini incelediler.
Fareler Üzerinde Yapılan Deneyler
Deneyde, farelere çeşitli stres faktörleri, örneğin nemli yataklar ve beyaz gürültü gibi etkenler uygulandı. Bu deneyin kontrol grubunda ise, aç ancak stresten uzak olan fareler kullanıldı. Stres altındaki fareler, lezzetli peletleri almak için bir kolu çekmeye çalıştılar. Daha sonra bilim insanları, farelerin esnek karar verme yeteneklerini test ettiler. İnsanlar için esnek karar verme, davranışlarının sonuçlarını düşünmek ve buna göre karar almak anlamına gelir.
Stresli Farelerin Davranışları
Bilim insanları, farelere bol miktarda pelet verdikten sonra tekrar aynı kolu çekme fırsatı verdiler. Stresli olmayan fareler, karnı doymuş olmasına rağmen, kolu çekmeye pek ilgi göstermediler. Bu, esnek karar verme yeteneklerinin bir örneğiydi. Ancak stresli fareler, karnı doymuş olmasına rağmen, kolu sürekli olarak çekmeye devam ettiler. Bu davranış, amaçsız ve otomatikti, yani bir alışkanlık temelli hareketti.
Stresin Beyindeki Biyolojik Etkileri
Bu bulgular, kronik stresin beyindeki karar verme süreçlerini nasıl zayıflattığını ve otomatik, alışkanlık temelli davranışları nasıl güçlendirdiğini anlamamıza yardımcı oldu. Beyindeki amigdala bölgesindeki nöronlar, stres altında karar verme yeteneğimizi etkileyen sinyaller gönderiyor. Bu da insanların daha fazla alışkanlıklarına yönelmelerine yol açıyor.
Kyle Smith, Dartmouth Üniversitesi’nde nörobilimci olarak çalışan ve çalışmada yer almayan bir uzman, bu keşfi şu şekilde değerlendiriyor: “Bu gerçekten büyük bir başarı. Bu süreç, stresin alışkanlık oluşumunu artırmasındaki tek yol olmayabilir, ancak kesinlikle bir yolunu netleştiriyor.”
Sonuç ve Gelecek Araştırmalar
Bu çalışma, stresin beyin üzerindeki etkilerini daha iyi anlamamıza yardımcı olmuştur. Kronik stresin beynin karar verme süreçlerini nasıl bozduğunu ve bunun alışkanlık temelli davranışları nasıl pekiştirdiğini gösteriyor. Ancak, bu bulgular sadece fareler üzerinde test edilmiştir ve insanlardaki etkilerinin doğrulanması için daha fazla araştırma gereklidir.
