Selanik ve Modernleşmenin Öncü Şehirleri: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devrim Rüzgârları
Selanik ve Modernleşmenin Öncü Şehirleri: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devrim Rüzgârları
Selanik, Osmanlı İmparatorluğu döneminde en aydın şehirlerden biri olarak öne çıkmış ve modernleşme hareketlerinin merkezlerinden biri olmuştur. Avrupa ile güçlü bağlantıları, çok kültürlü yapısı ve eğitim alanındaki reformlarıyla Osmanlı’nın en önemli dönüşüm süreçlerine ev sahipliği yapmıştır. Bu makalede, Selanik ve benzeri şehirlerin Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecindeki etkilerini, modernleşme çabalarını ve bu süreçte öncü olan liderleri ele alacağız.
⸻
1. Osmanlı’da Reform Hareketleri ve Modernleşme Çabaları
I. Mahmud ve III. Selim Dönemleri: İlk Reform Girişimleri
Osmanlı’da modernleşme çabaları 18. yüzyılda I. Mahmud (1730-1754) ve III. Selim (1789-1807) dönemlerinde başlamıştır. III. Selim, Nizam-ı Cedit adlı reform hareketiyle Batı tarzı bir ordu kurmaya çalışmış ve eğitim sisteminde yenilikler yapmıştır. Ancak, bu reformlar Yeniçeriler ve muhafazakâr kesimin tepkisiyle sonuçlanarak başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
II. Mahmud ve Tanzimat Dönemi (1839-1876)
II. Mahmud (1808-1839), Osmanlı modernleşmesinin temellerini atan padişahlardan biri olmuştur. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak (Vaka-i Hayriye) modern bir ordu kurmuş, merkezi yönetimi güçlendirmiş ve eğitimde Batılı modellere geçişin önünü açmıştır.
Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) ile Osmanlı’da anayasal haklar, hukuk düzenlemeleri ve eğitim reformları yapılmıştır. Bu süreçte Osmanlı’nın modernleşme politikaları Fransa, Almanya ve İngiltere’den esinlenmiştir.
II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) ve Eğitim Reformları
II. Abdülhamid (1876-1909), Osmanlı’nın en çok okul açan padişahı olarak bilinir. Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi), Mülkiye Mektebi ve Darülfünun (Üniversite) gibi okullar bu dönemde kurularak Batılı eğitim anlayışı benimsenmiştir. Ancak, siyasal olarak baskıcı bir yönetim sergileyerek muhalif aydınları sürgüne göndermiştir.
⸻
2. Selanik ve Devrimci Ruh: Meşrutiyetin Beşiği
Selanik, Osmanlı’nın en modern ve Avrupa’ya en açık şehirlerinden biri olarak, Jön Türk hareketinin ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin doğduğu yerlerden biri olmuştur. Şehrin bu kadar özgürlükçü ve devrimci olmasının nedenleri şunlardır:
• Çok Kültürlü Yapı: Yahudi, Rum, Türk, Bulgar ve dönme topluluklarının bir arada yaşadığı bir şehirdi.
• Eğitim Olanakları: Fransız, Alman ve Osmanlı okulları bir arada bulunuyordu.
• Avrupa ile Bağlantılar: Demiryolları ve limanı sayesinde Batı ile entegre bir ticaret merkeziydi.
II. Meşrutiyet ve Selanik’in Rolü (1908)
II. Abdülhamid’in baskıcı yönetimine karşı, Talat Paşa, Enver Paşa ve Cemal Paşa gibi İttihat ve Terakki liderleri Selanik’te örgütlenerek 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan etmiştir. Bu hareket, Osmanlı’da anayasal yönetimin geri getirilmesi açısından önemli bir dönüm noktasıdır.
⸻
3. Devrimci Liderler ve Modern Türkiye’nin İnşası
Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet Devrimleri
Mustafa Kemal Atatürk, Selanik’te doğmuş ve burada askeri eğitim almış bir lider olarak Osmanlı modernleşmesinden etkilenmiştir. Ancak, Osmanlı reformlarının yüzeysel kaldığını görerek köklü değişiklikler yapmıştır:
• Eğitim Reformu: Medrese eğitimine son vererek modern bilim ve felsefeyi müfredata dahil etmiştir.
• Hukuk Reformu: Şeriat hukuku yerine Türk Medeni Kanunu getirilmiştir.
• Laiklik İlkesi: Dini kurumların devlet yönetiminden ayrılması sağlanmıştır.
Atatürk’ün eğitim reformları Fen, Matematik, Evrim Teorisi ve Felsefenin müfredata eklenmesini sağlamış, ancak günümüzde bu derslerin dini ağırlıklı yönetimler altında geri plana itildiği görülmektedir.
⸻
4. Diğer Modernleşme ve Devrim Merkezleri
İstanbul: Osmanlı’nın Kültürel ve Akademik Merkezi
Osmanlı’nın başkenti olarak Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi), Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) ve Harbiye Mektebi gibi eğitim kurumları burada bulunuyordu. Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde aydın hareketlerin merkezi olmuştur.
Paris ve Londra: Jön Türklerin Sürgün Merkezleri
Osmanlı’daki baskıcı yönetim nedeniyle Namık Kemal, Ziya Paşa ve Abdullah Cevdet gibi reform yanlısı aydınlar Avrupa’ya kaçarak burada gazeteler çıkarmış ve Osmanlı’ya özgürlükçü fikirler getirmiştir.
Ankara: Cumhuriyet’in Devrimci Başkenti
1923’ten sonra modern Türkiye’nin başkenti olmuş ve burada yeni üniversiteler, sanayi tesisleri ve reform projeleri hayata geçirilmiştir.
⸻
5. Dindar Yönetimler ve Eğitimin Geriye Gitmesi
2000’li yıllardan itibaren dindar yönetimlerin eğitim sisteminde dini müfredatı artırması, modern bilimlerin ve felsefi düşüncenin geri plana atılmasına neden olmuştur.
• Evrim Teorisi müfredattan çıkarılmıştır.
• Fen, fizik ve felsefe dersleri azaltılmıştır.
• İmam Hatip okulları artırılmış, laik eğitim veren okulların sayısı azalmıştır.
Bu durum, Osmanlı’nın modernleşme çabalarıyla başlayan aydınlanma sürecinin tersine çevrilmesi anlamına gelmektedir. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e taşınan reformlar yerine, Osmanlı’nın gerileme dönemi anlayışına dönülmüştür.
Sonuç: BOP ve Türkiye’nin Geleceği
ABD’nin Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) çerçevesinde Türkiye’nin ılımlı İslam ülkesi olarak şekillendirilmesi hedeflenmiş ve bu süreçte eğitim, hukuk ve toplumsal yapıda İslami unsurların artırıldığı bir sistem inşa edilmiştir.
Sonuç olarak, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e gelen modernleşme mirası, Selanik gibi aydın şehirler sayesinde mümkün olmuş; ancak günümüzde, bilim ve felsefeden uzaklaşan politikalar nedeniyle Türkiye, eğitimde ve toplumsal gelişimde gerilemeye başlamıştır.
Çözüm Önerileri:
• Laik ve bilimsel eğitime geri dönüş sağlanmalıdır.
• Eğitim müfredatına Evrim Teorisi, Felsefe ve Fizik yeniden eklenmelidir.
• Selanik gibi tarihsel aydınlanma merkezlerinin mirası korunmalıdır.
Bu süreç, Türkiye’nin yeniden çağdaş, bilimsel ve laik bir çizgiye dönmesiyle aşılabilir.
@sıkı hayranlar
